Sunday 1 May 2022

छत्तीसगढ़ी व्याकरण : काल*

     


.      *छत्तीसगढ़ी व्याकरण : काल*


                             ( 1 )

                     

कोनो भी भाषा के व्याकरण म काल के बहुत महत्व होथे काबर कि एकर ले समय के बोध होथे।


 *परिभाषा*- *क्रिया* के जेन रूप ले ओकर होय के समय के बोध होथे; ओला काल कहे जाथे।


       *काल के तीन भेद हे*-


1) वर्तमान काल

2) भूतकाल

3) भविष्यत् काल


1) *वर्तमान काल-* जेन क्रिया के रूप ले कार्य के वर्तमान समय म होय के बोध होथे, ओला वर्तमान काल कहिथें। जइसे-


 # मैं पढ़थौं। ( मैं पढ़ता हूँ। )


2) *भूतकाल*- जेन क्रिया के रूप ले कार्य के समाप्ति के बोध होथे, ओला भूतकाल कहे जाथे। जइसे-


# मैं लिखेंव।( मैंने लिखा।)


3) *भविष्यत् काल* - जेन क्रिया के रूप ले भविष्य म होने वाला कार्य के बोध होथे, ओला भविष्यत् काल कहे जाथे। जइसे-


# मैं पढ़हूँ। ( मैं पढ़ूँगा।)


 *हिन्दी*,*छत्तीसगढ़ी* अउ *अंग्रेजी* म  वर्तमान काल, भूतकाल अउ भविष्यत् काल के विभिन्न रूप मन ला आघू लिखत हौं।


                          ( 2 )


# *जाना* क्रिया के संग *वर्तमान* *काल* के विभिन्न रूप ला देखव अउ गुनव।


अ) *सामान्य वर्तमान काल ( Present Indefinite Tense*)-


# मैं जाता हूँ।

    *मैं जाथौं।* 

    I go.


#हम जाते हैं।

  *हमन जाथन।* 

  We go.


# तुम जाते हो।

   *तुमन जाथौ* ।

   You go.


# मुस्कान जाती है।

   *मुस्कान जाथे।* 

   Muskan goes.


# वे जाते हैं।

   *ओमन जाथें*।

    They go.


ब) *अपूर्ण वर्तमान काल (Present Continuous Tense)*-


# मैं जा रहा हूँ।

   *मैं जावथौं। / मैं जावत हौं।*

    I am going.


# हम जा रहे हैं।

   *हमन जावथँन।/ हमन जावत हन।*     

   We are going.


# तुम जा रहे हो।

   *तैं जावथस।/ तैं जावत हस।*

    You are going.


# मुस्कान जा रही है।

   *मुस्कान जावथे।/ मुस्कान जावत हे।*

    Muskan is going.


# वे जा रहे हैं।

   *ओमन जावथें।/ ओमन जावत हें।*

    They are going.


स) *पूर्ण वर्तमान काल ( Present Perfect Tense* )


# मैं जा चुका हूँ।

    *मैं जा चुकेंव।*

    I have gone.


# हम जा चुके हैं।

    *हमन जा चुकेंन।*

    We have gone.


# तुम जा चुके हो।

   *तैं जा चुके हस।*/

   *तुमन जा चुके हव।*

    You have gone.


# मुस्कान जा चुकी है।

   *मुस्कान जा चुकिस हे।*

    Muskan has gone.


# वे जा चुके हैं।

   *ओमन जा चुकिन हें।*

   They have gone.


 द) *पूर्ण-अपूर्ण वर्तमान काल ( Present Perfect Continuous Tense*)


# तीन घण्टे से पानी बरस रहा है।

    *तीन घण्टा ले पानी बरसत हे।*

    It has been raining for three hours.


# वह दो घण्टे से गीत गा रहा है।

   *वोह/वो हर दू घण्टा ले गीत गावत हे।*

    He has been singing for two hours.


# मैं पाँच घण्टे से पढ़ रहा हूँ।

   *मैं/मैं हर पाँच घण्टा ले पढ़त हौं।*

   I have been reading for five hours.


# तुम दो घण्टे से खड़े हो।

   *तैं/तैं हर दू घण्टा ले खड़े हस।*

    You have been standing for two hours.


# वे लोग दो घण्टे से रामायण पढ़ रहे हैं।

    *वो मन दू घंटा ले रामायन बाँचत/पढ़त हें।*

   They have been reading Ramayan for two hours.


                          ( 3 )


 *लिखना* क्रिया के संग भूतकाल के रूप-


अ) *सामान्य भूतकाल(Past Indefinite Tense)*   


# मैंने लिखा।

    *मैं लिखेंव।*

    I wrote.


# हमने लिखा।

   *हमन लिखेन।* 

    We wrote.


# तुमने लिखा।

   *तैं लिखे हस।/ तैं लिखे।* 

    You wrote.


# राम ने लिखा।

    *राम लिखिस।* 

    Ram wrote.


# उन्होंने लिखा।

    *ओमन लिखिन।* 

    They wrote.


ब) *अपूर्ण भूतकाल ( Past Continuous Tense )* 


# मैं लिख रहा था।

   *मैं लिखत रहेंव/रेहेंव।* 

   I was writing.


# हम लिख रहे थे।

   *हमन लिखत रेहेन/रहेन।* 

    We were writing.


# तुम लिख रहे थे।

    *तैं लिखत रेहे/रहे।* 

   You were writing.


# राम लिख रहा था।

    *राम लिखत रहिस।* 

   Ram was writing.


# वे लिख रहे थे।

   *ओमन लिखत रिहिन/रहिन।* 

They were writing.


  स) *पूर्ण भूतकाल ( Past Perfect Tense )*


# मैं लिख चुका था।

   *मैं लिख डरे रेहेंव।/रहेंव।*

   I had written.


# हम लिख चुके थे।

   *हमन लिख डरे रेहेन/रहेन।*

   We had written.


# तुम लिख चुके थे।

   *तैं लिख डरे रेहे/रहेव।*

   You had written.


# राम लिख चुका था।

   *राम लिख डरे रिहिस/रहिस।*

    Ram had written.


# वे लिख चुके थे।

   *ओमन लिख डरे रिहिन/रहिन।*

    They had written.



द)  *पूर्ण-अपूर्ण भूतकाल (Past Perfect Continuous Tense)*


# तीन घंटे से पानी बरस रहा था।

    *तीन घंटा ले पानी बरसत रहिस।* 

    It had been raining for three hours.


# वह दो घंटे से गीत गा रहा था।

   *वोहा/वो हर दू घंटा ले गीत   गावत रहिस।* 

    He had been singing for two hours.

   

# मैं पाँच घण्टे से पढ़ रहा था।

   *मैं* */मैं हर पाँच घंटा ले पढ़त रेहेंव/रहेंव।*

   I had been reading for five hours.


# तुम दो घंटे से गा रहे थे।

   *तैं/तैं हर दू घंटा ले गावत रेहे/रहे।*

    You had been singing for two hours.


# वे लोग दो घण्टे से रामायण पढ़ रहे थे।

   *वो मन दू घंटा ले रामायन बाँचत (पढ़त) रिहिन/रहिन।*

   They had been reading Ramayana for two hours.


                          ( 4 )


.       *पढ़ना* क्रिया के संग *भविष्य काल*  के रूप


अ) *सामान्य भविष्य काल ( Future Indefinite Tense* )


# मैं पढ़ूँगा।

   *मैं पढ़हूँ।*

    I shall read.


# हम पढ़ेंगे।

   *हमन पढ़बो।*

   We shall read.


# तुम पढ़ोगे।

   *तैं पढ़बे।/तुमन पढ़हू।*

   You shall read.


# राम पढ़ेगा।

   *राम पढ़ही।*

   Ram will read.


# वे पढ़ेंगे।

   *ओमन पढ़हीं।*

   They will read.


ब) *अपूर्ण भविष्य काल ( Future Continuous Tense )*


# मैं पढ़ता रहूँगा।

   *मैं पढ़त रुहूँ/रहूँ/रइहूँ।*

   I shall be reading.


# हम पढ़ते रहेंगे।

   *हमन पढ़त रहिबो।* 

   We shall be reading.


# तुम पढ़ते रहोगे।

   *तैं पढ़त रहिबे।*

   You shall be reading.


# राम पढ़ता रहेगा।

   *राम पढ़त रिही/रइही।*

   Ram will be reading.


# वे पढ़ते रहेंगे।

   *ओमन पढ़त रिहीं/रइहीं।*

   They will be reading.


स) *पूर्ण भविष्य काल ( Future Perfect Tense )*


# मैं पढ़ चुका रहूँगा।

   *मैं* *पढ़ डारे/डरे  रहूँ/रुहूँ।*

   I shall have read.


# हम पढ़ चुके रहेंगे।

   *हमन पढ़ डरे/डारे रहिबो।* 

   We shall have read.


# तुम पढ़ चुके होगे।

   *तैं पढ़ डरे/डारे रहिबे।* या

    *तुमन पढ़ डरे/डारे रूहू।* 

   You shall have read.


# राम पढ़ चुका रहेगा।

   *राम पढ़ डरे/डारे रिही।* 

   Ram will have read.


# वे पढ़ चुके रहेंगे।

   *ओमन पढ़ डरे/डारे रिहीं।* 

    They will have read.


द) *पूर्ण-अपूर्ण भविष्य काल ( Future Perfect Continuous Tense* )


# कम से कम दो घण्टे से पानी बरसता रहेगा।

   *कम से कम दू घंटा ले पानी बरसत रइही।*

   It will have been raining for at least two hours.


# वह दो घण्टे से गीत गाता रहेगा।

   *वोहा/वो हर दू घंटा ले गीत गावत रइही।*

   He will have been singing the song for two hours.


# मैं चार घण्टे से पढ़ता रहूँगा।

   *मैं/मैं हर चार घण्टा ले पढ़त रइहूँ।*

   I will have been reading for four hours.


# तुम कम से कम दो घंटे से खड़े रहोगे।

   *तैं/तैं हर कम से कम दू घंटा ले खड़े रहिबे।* 

   You will have been standing for at least two hours.


# वे दो घण्टे से रामायण पढ़ते रहेंगे।

   *ओमन दू घंटा ले रामायन बाँचत ( पढ़त ) रइहीं।*

   They will have been reading Ramayana for two hours.



    - विनोद कुमार वर्मा

कहानीकार, समीक्षक, संपादक


मो.  98263-40331

ईमेल vinodverma8070@gmail.com




                              


No comments:

Post a Comment